ताप्लेजुङ । विगतमा चिराइतो कृषकको रुपमा स्थापित भएको नाम हो दाबा शेर्पा । उनी सिरिजङ्घा गाउँपालिका–७ याम्फुदीनका निवासी हुन् । जङ्गलमा मात्र पाइने चिराइतो ताप्लेजुङमा २०७१ सालमा व्यावसायिक रुपमा बारीमा उत्पादन गरेर चिराइतो कृषककोरुपमा उनी स्थापित भएका हुन् । केही वर्ष अगाडि फागुनमा याम्फुदिनमा चिराइतो व्यापारी भरिभरौँ हुन्थे ।
विगतमा उनी निकै व्यस्त हुन्थ्ये चिराइतो सङ्कलन गर्न । तर आजभोलि उनी निकै फूसर्दिलो भएका छन् । किन कि यस वर्षदेखि चिराइतो खेती गर्न छोडिएको छ । उनले भने,“अघिल्लो वर्ष केही चिराइतो व्यापारी घरघरमा आउँथे । यस वर्ष कोही आएनन् ।” विगतमा ४० केजीको २८ हजारमा घरमै चिराइतो खरिद गर्न व्यापारी आउने गरेको शेर्पाले बताए ।
अहिले चिराइतोको मूल्य नभएकाले कुनै पनि व्यापारी नआएको शेर्पाले बताए । मानवीर राईले विगतमा एक सय मन चिराइतो उत्पादन गर्थे । अहिले उनको घरमा औषधिको लागि ६/७ केजी मात्र छ । उनले चिराइतोको बजार नभएपछि व्यवसाय परिवर्तन गरिसके । त्यस्तै फक्ताङलुङ गाउँपालिका–६ का राजकुमार राई पनि चिराइतो खेती गर्न छोडेर अहिले सामान्य मिस्त्री काम गर्न लागेको बताए । विगतमा चिराइतो खेती गर्ने अहिले प्रायः सबैले व्यवसाय परिवर्तन गरेका छन् ।
विगतमा एक मन चिराइतो रु दुई हजार ६ सयमा बिक्री हुन्थो । हिमाली समुदायका चिराइतो कृषकले राम्रो आम्दानी गर्थे । जैविक विविधताको देश नेपालमा विभिन्न जडीबुटी पाइन्छन् । चिराइतो महत्वपूर्ण जडीबुटी हो । यो एक हजार ५ सय मिटरदेखि दुई हजार ५ सय मिटरसम्म अत्यधिक हुने गर्छ । यो दुई वर्षसम्म बाँच्ने जिल्ला वन कार्यालय ताप्लेजुङका कर्मचारी कमला खतिवडाले बताइन् ।
ज्वरो, कमलपित्त, दम रुघाखोकी, मधुमेह, पिसाब पोल्ने, पेटको जुका, सुन्निएको, पोलेको आदि रोगका लागि यसका पात, डाँठ, जरा सम्पूर्ण भाग नै प्रयोग गर्न सकिने खतिवडाले बताइन् । ताप्लेजुङमा सरकारी वनबाट तीन हजार ५ सय केजी उत्पादन गर्ने लक्ष्य रहेको वन कार्यालयले जनाएको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा १४ हजार ४२० केजी तापलेजुङबाट निकासी भएको वन कार्यालयको तथ्याङ्क छ । चालु आर्थिक वर्षमा ११ हजार १ सय किलो निकासी भएको जनाइएको छ ।
गत वर्ष इलाम, पाँचथर र सङ्खुवासभामा उत्पादन भएको चिराइतो ओलाङचुङगोला नाका हुँर्दै चीनतर्फ निकासी हुने गरेको चिराइतो व्यापारी दाबा ज्युङदाक शेर्पाले बताए । कोरोनाको कारणले ओलाङचुङगोला तर्फको टिपताला नाका ११ महिनादेखि बन्द भएको छ ।
नाका बन्द हुँदा चीनतिर चिराइतो जान नसकेर अहिले कारोबार नभएको र नाकासम्म पुर्याउँदा जहिले पनि १६ हजारसम्म बिक्री गर्न सकिने शेर्पाले बताए ।
